Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Το μικρό και λιτό μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που βρίσκεται στους πρόποδες του Μετσόβου, πιθανολογείται ότι χτίστηκε μεταξύ του 17ου και του 18ου αιώνα. Στη Μονή έχουν μείνει λίγοι μοναχοί και μετά την ανακαίνισή της λειτούργησε και πάλι το 1977 από τη μοναχή Θέκλα.
Παλαιότερα, υπήρχαν κι άλλες ονομασίες εκτός από τη σημερινή όπως, Μοναστήρι της Παναγίας της Κάτωθεν χώρας, Μοναστήρι της κάτω Πολιτείας, Μοναστήρι του Κάτω Ποταμού Μοναστήρι της Κοιμήσεως της Υπέρ αγίας Θεοτόκου.
Από το 1958 μέχρι το 1977 η «Παναγία» έμεινε κλειστή. Άνοιξε και πάλι με τον ερχομό μιας μοναχής και άρχισε η ανακαίνισή της. Επισκευάστηκαν και διαμορφώθηκαν πολλοί παλιοί χώροι, ώστε να είναι λειτουργήσιμοι με την καινούρια μορφή του, χτίστηκε ο ναός της Αγίας Θέκλας το 1982 και συντηρήθηκαν οι τοιχογραφίες του Καθολικού, ο περίβολος με τα κτίσματά του και η περιοχή της Μονής έλαβαν την οριστική μορφή που παρουσιάζει σήμερα η «Παναγία».
Το καθολικό της Μονής
Η όψη της Μονής, είναι φρουριακή και το καθολικό της είναι ξυλόστεγη Βασιλική η οποία είναι σκεπασμένη με ντόπιες πλάκες. Αξιοσημείωτο είναι το καμπαναριό το οποίο είναι μισό πέτρινο και μισό ξύλινο.
Η αγιογράφηση του Καθολικού της Μονής δεν ακολουθεί κάποια τεχνοτροπία αλλά είναι λαϊκή, προσεγμένη και καλή . Μερικές τοιχογραφίες φέρνουν έντονα γνωρίσματα της ρωσικής τέχνης .Άλλωστε οι Έλληνες αγιογράφοι ακολουθούσαν αυτήν τη ζωγραφική τον 18 αιώνα.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι κατά το ήμισυ παλιό και το επάνω τμήμα το επιχρυσωμένο. Η κατασκευή του τέμπλου έγινε το 1782. Έχει απλή διακόσμηση με θέμα την άμπελο και θυμίζει τα τέμπλα του 16ου αιώνα. Δεξιά της Ωραίας Πύλης είναι, ο Παντοκράτορας και αριστερά της είναι η Παναγία η Πορταϊτισσα, μετά είναι η Ζωοδόχος Πηγή. Τα Βημόθυρα έχουν σκαλιστή διακόσμηση με χρυσό και χρώματα κόκκινο και μπλε.
Η Επίσκεψη στο κέντρο έχει τον Χριστό τον δεκαετή. Αντί για παραπέτασμα στην Ωραία Πύλη υπάρχει μία φορητή σε μουσαμά εικόνα με το Μέγα Αρχιερέα.
Στη βόρεια πλευρά του ιερού είναι ζωγραφισμένο ένα θαλάσσιο θηρίο «Δράκος».
Στη δεύτερη ζώνη είναι οι Άγιοι: Αγ. Παρμενάς, ο Διάκονος, Αγ. Πέτρος Αλεξανδρείας, Ιησούς Δωδεκαετής με τον εσχισμένο χιτώνα. Στη Τρίτη ζώνη οι Άγιοι: Αγ. Αμβρόσιος Μεδιολάνων, Αγ. Παρθένιος Λαμψάνου, Αγ. Ταράσιος, Αγ. Ευτύχιος και στην τέταρτη ζώνη η Ανάληψη του Κυρίου.
Ο ναός έχει δύο εισόδους , η μια στη νότια πλευρά που οδηγεί στο νάρθηκα και η άλλη στον κυρίως ναό .Η παλιά είσοδος του ναού βρίσκεται στο Νάρθηκα η οποία δεν υπήρχε αρχικά . Ο Νάρθηκας χτίστηκε από τον π. Θεοδόσιο , για να χρησιμοποιηθεί σαν γυναικωνίτης , αφού στο μοναστήρι υπήρχαν και γυναίκες , και για να τοποθετηθεί το βαφτιστήρι για τις βαφτίσεις των παιδιών που ήταν «ταμένα» από τους γονείς τους στην Παναγία. Στη μέση ακριβώς της ανατολικής πλευράς του νάρθηκα υπάρχει μικρή τοξωτή θήρα , η πρώτη είσοδος του ναού , με επιγραφή στο ημικυκλικό σχήμα .Δεξιά και αριστερά της Πύλης , υπάρχουν οι τοιχογραφίες : Κύριος , Τίμιος, Πρόδρομος, Βρεφοκρατούσα και Μ. Αθανάσιος. Πάνω από το υπαίθριο εικονίζεται ο αρχάγγελος Μιχαήλ και σε τοξωτή εσοχή πιο ψηλά η Βρεφοκρατούσα. (Η αγιογράφηση αυτών έγινε «δαπάνη» του Αυγέρη Μπόμπη).
Στη νότια πλευρά του Κυρίως Ναού υπάρχει μια άλλη θύρα. Στην ηχογράφηση του παρατηρούμε οριζόντιες ζώνες με ξεχωριστούς χρωματισμούς. Η κάτω ζώνη, η λεγόμενη «ποδέα», δεν έχει μείνει στην ιστορία αλλά έχει μία απλή διακόσμηση με μπλε και κεραμιδί καμπύλες γραμμές από την «ποδέα» .Επάνω από την «ποδέα» σε φόντο πράσινο, βυσσινί, κίτρινο, μουσταρδί και μπλέ-πράσινο εικονίζονται ολόσωμοι στρατιωτικοί Άγιοι, άλλοι μάστορες και Όσιοι. Το ύφος αυτής της ζώνης είναι 110 εκ. Στην τελευταία ζώνη που φτάνει μέχρι την οροφή, υπάρχουν παραστάσεις από τη ζωή του Κυρίου και της Κυρίας Θεοτόκου.
Η Γερόντισσα
Στα χρόνια του π. Θεοδοσίου ζούσε στο Μοναστήρι και η Χρυσή , η αδελφή του Γεωργίου. Ο Μέρανος στο «σημειωματάρι ενός Μετσοβίτη» γράφει: «τον πατέρα μου Γεώργιον ορφανόν και αυτόν πατρός και μητρός και μηδένα οικείον έχοντα ει μή μόνον μίαν αδελφήν χρυσήν καλουμένην και μοναχεύσασαν εν τη Ι. Μονή της Παναγίας (κάτωθεν του Μετσόβου) ένθα απέθανεν το 1905». Επίσης στο μοναστήρι στην εποχή του π. Θεοδοσίου κατοικούν η Αφέντω η καλόγρια. Το 1932 μετά την κοίμηση του π. Θεοδοσίου στο μοναστήρι έμενε η Καλή-Κάτσιω, η οποία ήταν ανηψιά του και της έκαναν συντροφιά οι γυναίκες του Μετσόβου (Η Μονή κατοικήθηκε από μία οικογένεια του Ανηλίου για 15 χρόνια). Για την παραμονή της Καλή-Κάτσιω στο μοναστήρι ήταν απαραίτητο να γίνει μοναχή. Το 1937 η Κάτσιω έγινε μοναχή από τον επίσκοπο Ευστάθιο Σκάρπα στον Άγ. Γεώργιο Μετσόβου και έλαβε το όνομα Κασσιανή. Η γερόντισσα Κασσιανή έζησε πενήτα χρόνια στο Μοναστήρι μέχρι το 1958 και εκοιμήθει στο Μέτσοβο, στο σπίτι της ψυχοκόρης της Ανδρονίκης Μπαρσούκη, στις 27 Απριλίου του 1959, σε ηλικία ενενήντα ετών (1869-1959).
Οστεοφυλάκιο
Στη δεξιά εξωτερική κόγχη του ιερού του Καθολικού βρίσκεται το Οστεοφυλάκιο. Σ΄ αυτό υπάρχουν οστά απ όσους έμειναν στο μοναστήρι αλλά και από πλούσιες οικογένειες του Μετσόβου. Συνήθιζαν να φέρνουν στη μονή ξύλινες λειψανοθήκες για να μνημονεύονται οι νεκροί. Σήμερα στις λειψανοθήκες είναι τα οστά του π. Θεοδοσίου, της γερόντισσας Κασσιανής του Νικολάου Αβέρωφ, της Ερασμίας Δημάκη και του π. Αποστόλου Σταχούλη.
Το 1982 χτίστηκε ο μικρός θολωτός ναός της Αγίας Θέκλας Πρωτομάρτυρος και Ισαποστόλου, και αγιογραφήθηκε το 1997-2005 από την αγιογράφο και συντηρήτρια Χρυσαφίνα Παλάση. Στο ναό της Αγίας Θέκλας τιμάται και ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης. Κοντά στο ναό της Αγίας Θέκλας έγινε το κοιμητήρι της Μονή και το νέο οστεοφυλάκια κάτω από το Ιερό.
Τα Δωμάτια
Το δωμάτιο της Κάτσιως και το χειμωνιάτικο δωμάτιο, είναι τα παλαιότερα από όλα τα κτίσματα της μονής, αλλά και τα μοναδικά που έχουν παράθυρα και θύρες με καμάρα από πελεκητή πέτρα. Στη μεσημβρινή πλευρά είναι το κτίσμα που βρίσκεται το δωμάτιο της Κάτσιως, όπου εκεί έμενε η γερόντισσα Κασσιανή, στο κτίσμα αυτό είναι και σήμερα το χειμερινό αρχονταρίκι της μονής. Στην ανατολική πλευρά του περιβόλου εγκαινιάστηκε και έγινε το θερινό αρχονταρίκι και τα κελιά φιλοξενίας.
Μετά από κάθε ακολουθία και συνήθως τις Κυριακές μετά τον εσπερινό ο κόσμος συγκεντρώνεται στο θερινό ή στο χειμερινό δωμάτιο, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, για καφέ, κέρασμα και κουβέντα με τη μοναχή.
Ρόζου Χαραλαμπία
Χήτα Λαμπρινή
Σταυράκη Μαρία
