Μονή Αγίου Νικολάου Μετσόβου
Το μοναστήρι αυτό είναι χτισμένο χαμηλά
προς το ποτάμι στο μέσο της διαδρομής
Μέτσοβο-Ανήλιο. Δεν είναι γνωστό ακριβώς
πότε χτίστηκε, πάντως το 1700 έγινε
ανακαίνιση του ναού και οι δεσποτικές
εικόνες που βρέθηκαν στο εσωτερικό του
ανήκουν στο 17ο και 18ο αιώνα. Ο ναός είναι
θολωτός και περιλαμβάνει πολύ όμορφες
τοιχογραφίες του ζωγράφου Ευσταθίου. Το
μοναστήρι αυτό, που πρέπει να ήταν πολύ
πλούσιο όπως λένε οι έρευνες, διαθέτει
μόνιμο φύλακα όλο το χρόνο.
Είναι το αρχαιότερο μοναστήρι της Εξαρχίας Μετσόβου, για το οποίο γίνεται λόγος σε βυζαντινό χρυσόβουλο του (ιδ αί). Το μοναστήρι του αγίου Νικολάου βρίσκεται στο ΝΑ τμήμα του Μετσόβου, κοντά στον παραπόταμο του Αράχθου, τον Μετσοβίτικο. Η αρχική του κτίση παραμένει άγνωστη. Ανακαινίστηκε γύρω στο 1700 με έξοδα του Μιχαήλ και της Στάμως. Τα ονόματά τους χωρίς επώνυμο, αναγράφονται στη μεσημβρινή είσοδο του καθολικού της μονής και οι εικόνες τους βρίσκονται σε τοιχογραφία εφθαρμένη της δυτικής πλευράς του ναού.
Αρχιτεκτονικά το καθολικό της μονής του αγίου Νικολάου ανήκει στις μονόκλιτες καμαροσκεπείς βασιλικές. Όπως και άλλα μοναστήρια έτσι και αυτό είχε τους προστάτες του οπλαρχηγούς. Σε μια ποδία, δίπλα στην πρόθεση, σώζονται ακόμα οι μορφές τους όπως συνηθίζονται τότε στις τοιχογραφίες των μονών της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Η τελευταία ανακαίνιση της μονής έγινε το 1960 με δαπάνη του Ιδρύματος Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα και με πρωτοβουλία και επιμέλεια του Ευαγγέλου Αβέρωφ – Τοσίτσα.
Με την πρόσφατη ανακαίνιση αποκαλύφτηκαν οι εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες του καθολικού, που είναι έργο του αγιογράφου Ευσταθίου και τοποθετούνται χρονολογικά το 1702 μ.Χ. Η υπογραφή του αγιογράφου σώζεται σρο μεσηβρινό τοίχο του εξωνάρθηκα. Οι τοιχογραφίες της μονής λαϊκής ηπειρώτικης ζωγραφικής και αποτελούν σύνθεση των σχολών του Αγίου Όρους και των Μετεώρων με τις σχολές του Ιονίου.
Τα εγκάρσια ενισχυτικά τόξα διαιροόν τις επιφάνειες της εκκλησίας σε τέσσερα διαμερίσματα. Το πρώτο διαμέρισμα είναι του ιερού.Στην ανατολική αψίδα διαγράφονται ή πλατυτέρα και οι προφήτες μέσα σε φυτικούς έλικες. Σε ολόκληρη τη χαμηλή ζώνη οι ιεράρχεσ ολόσωμοι. Πάνω από την πλατυτέρα είναι η κοινωνία των Αποστόλων. Ο εικονογραφικός αυτός σκεέτός του ιερού συμπληρώνεται με συνθέσεις θαυμάτων και παραβολών.
Το δεύτερο διαμέρισμα έχει στην κορυφή της καμάρας τον Παντοκράτορα με το τάγμα των Δυνάμεων, επτά από κάθε πλευρά. Σ τη νότια πλευρά παρουσιάζεται ο Ευαγγελισμός και η Γέννηση, τα Πάθη και τα θαύματα. Πιο κάτω οι στρατιωτικοί άγιοι.
Το τρίτο διαμέρισμα περιέχει τον Χριστό σαν τον μεγάλης βουλής άγγελο, τους αρχαγγέλους ανα έξι σε κάθε πλευρά, σκηνές από το πάθος, η Υ παπαντή, η Βάπτιση και τα θαύματα.
Στο τέταρτο διαμέρισμα έχουμε τη Σταύρωση, τον Επιτάφιο Θρήνο, την Ταφή, την Ανάσταση, τον Αναπεσόντα, την Κοίμηση και διάφορα μαρύρια.
Στην τεχνοτροπία της ζωγραφικής διακρίνουμε δύο βασίκους ρθμθούς. Τον ιταλοβυζαντινό, που προέρχεται από το αναγεννησιακό Ιόνιο και έχει τα γνωρίσματα της μεταβατικής ζωγραφηκής του 17 αιώνα και τον αρχαϊκό ρυμθό της λαϊκής ζωγραφικής, που εκφράζει τους εικονογραφικούς τύπους της κρητικής σχολής των μοναστηριών του Αγίου Όρους και των Μετεώρων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το χρυσωμένο ξύλινο τέμπλο του καθολικού της μονής, που συγκροτήθηκε εν μέρει με τη χρησιμοποίηση προϋπάρχοντος υλικού. Στο σύνολό του όμως εμφανίζεται σαν ενιαίο έργο, με άριστη ποιότητα εργασίας και αρμονική διάρθρωση. Οι χρονολογίες που υπάρχουν στις δεσποτικές εικόνες, μας δίνουν τα έτη 1698 και 1703. Οι τρείς εικόνες του τέμπλου φέρουν τα ονόματα Ιωάννης, Ιωακείμ και Κύργας. Τα ίδια ονόματα συναντούμε στην πρόθεση μαζί με μερικά άλλα. Γενικά το τέμπλο του αγίου Νικολάου Μετσόβου αποτελεί ένα άριστο δείγμα των κατασκευασμένων ηπειρωτικών ξυλογλύπτων με την παλιότερη τεχνική.
Ο γυναικωνίτης έχει σήμερα ειδικά διαρυθμιστεί και έχει γίνει χώρος εκθέσεων από παλιές εικόνες και άλλα εκκλησιαστικά αντικείμενα. Οι περισσότερες εικόνες παραχωρήθηκαν στη μονή απο το Σπύρο Λοβέρδο στη μνήμη της κόρης του. Ξεχωριστή θέση στο γυναικωνίτη κατέχουν δύο θαυμάσιες φορητές εικόνες του νεομάρτυρος Νικολάου του εκ Μετσόβου, που χρονολογούνται από το 1751 και είναι έργα του Μετσοβίτη αγιογράφουΣτέργιου Παπαγιάννη. Ο νεομάρτυρα Νικόλαος εικονίται με την τοπική στολή και τον κρεμασμένο απο τη μέση του σουγιά. Επιβλητική είναι και η εικόνα της ΠαναγίαςΒρεφοκρατούσας, που μεταφέρθηκε το 1964 από ιδιωτική εκκλησία του αγίου Γερασίμου Αργοστολίου Κουτσούρης.
Η Αγγελική Χατζημιχάλη στις σημειώσεις της διασώζει τη σπάνια πληροφορία πως παλιότερα στο κάτω από το μοναστήρι χωράφι διακρίνονται τα θεμέλεια αρχαίου κτίματος, που ήταν παρεκκλήσι της μονής τιμώμενο στο όνομα των αγίων Θεοδώρων.
Στα χρόνια της Πατριαρχικής Εξαρχίας στο μοναστήρι του αγίου Νικολάου υπήρχε θεραπευτήριο για τους ψυχοπαθείς της περιοχής, που στέλνονταν εκεί, όταν κρίνονταν επικίνδυνοι για τη δημόσια ασφάλεια. Μέχρι σήμερα σώζονται στο νάρθηκα της μονής οι αλυσίδες με τη λαμαριά.
Το μοναστήρι του αγίου Νικολάου ήταν σε όλες τις φάσεις λειτουργίας του ανδρική μονή και άσκησε μεγάλη κοινωνική και φιλανθρωπική δράση στην περιοχή.
Η Καλή (Κάτσιω) Γ. Μανούση, αφήνει μέρος της περιουσίας της με διαθήκη στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου.
Με διαθήκη η Μαρία Ν. Βλάχα αφήνει την οικία στην οποία κατοικεί στην ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου μαζί με την εικόνα της Παναγίας την αργυρή και φλωροκαπνισμένη με κορώνα την μεγαλύτερη, με τον όρο να μην εκποιηθεί η οικία αλλά να διατεθεί προς ωφέλεια της Μονής.
Η Καλλιόπη Αλ. Μετσιβίτου αφήνει 100 οθομανικές λίρες στους επίτροπους της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου.
Ο Νικόλαος Δ. Γκαλιμάνας κληροδοτεί 1000 $ με το άρθρο VIII στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου.
Αφιέρωμα του Θωμά Δ. Παμάνη του ενός τετάρτου (¼) του τσιφλικιού του εκ του χωριού Λυσιανά Τρικάλων εις την Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Μετσόβου το έτος 1898.
Ο Ιωαννίκιος πρέπει να θεωρείται από τους πρώτους και σημαντικούς δωρητές της Μονής του Αγίου Νικολάου Μετσόβου. Στα βημόθυρα, διαστάσεων 136 x 73 cm, της Ωραίας Πύλης την Μονής, δεξιά από το αρχάγγελο Γαβριήλ στην μεσαία ζώνη, που παριστάνει τον Ευαγγελισμό: <<δένσις του δούλου του Θεού 'Ιω (αννικίου) ΑΧΠΒ>> (=1682).
Νεομάρτυς Νικόλαος Μπασδάνης ή Βλαχονικόλας ή Εξηντατρίχης, όπως αλλιώς ονομάζεται, γεννήθηκε στο Μέτσοβο της Ηπείρου από φτώχους,αλλά πολύ πιστούς γονείς.Έζησε σε μια περίοδο δύσκολη και ταραγμένη,αφού μετά τη αποτυχία των επανστατικών κινημάτων του Μητροπολίτου Τρίκκης Διονυσίου του Φιλοσόφου, οι διώξεις και οι πιέσης των Μουσουλμάνων κατά των χριστιανών,είχαν φτάσει στο αποκορύφωμα τους.
Στο Μέτσοβο τα παλαιότερα χρόνια η πανήγυρη του Αγίου Νικολάου γιορταζόταν στο παρεκκλήσι του,που είναι προσκολλημένο στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου,επισκόπου Μύρων της Λυκίας.Επειδή όμως η γιορτή ήταν υποβαθισμένη,επί της πρώτης Εξαρχίας του Αρχιμανδίτου Βενεδίκτου Βοϊλα(1893 – 1900 μ.Χ.), καθιερώθηκε η 17η Μαϊου ως τοπική γιορτή.Επίσης καθιερώθηκε να ψάλλεται στις Εκκλησίες του Μετσόβου σε κάθε θεία λειτουργεία το Απολυτίκιο του Νεομάρτυρος πριν από το Απολυτίκιο του Αγίου Ναού.
Είναι το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου που αγάπησε και φρόντισε ιδιαίτερα ο ευπατρίδης Ευάγγελος Αβέρωφ Τοσίτσας.Βρίσκεται χαμηλά, στη ρεματιά κάτω από το Μέτσοβο(στο δρόμο προς το Ανήλιο
Είναι άγνωστο το πότε χτίστηκε η Μονή.Η χρονολογία 1700 σε ένα αγκωνάρι μάλλον αναφέρεται σε ανακαίνιση.Ήταν πολύ πλούσιο μοναστήρι(βρέθηκε ξύλινη καρούτα που χωρούσε 12.000 οκάδες κρασί)
Μπούμπας Μιχαήλ
Κωστάκη Μαρία
Ναζίρη Κατερίνα
Τζαρούχη Λουκία
Μπαλτζώης Χρήστος
Μαργαρίτης Μάριος
